11
murat
(16.03.2012 12:36)
0
Magtymguly
Magtymguly (1733-1813), XVIII asyrda yaşan, türkmen klassyky edebiyatynyn kamillesmegine oran uly gosant gosan, turkmen edebi dilini osdurmekde uly isler bitiren şahyrdyr. Umumy Maglumat Ol oz halkynyn azatlygyny we özbaşdaklygyny arzuw eden, halk arasynda beýik söýgä mynasyp bolan nusgawy şahyrdyr. Magtymguly özüniň dürdäne döredijiligi bilen adamkärçiligiň iň gowy suratlarynyň wasp edip, ulumsylyk edyanleri, tekepbirleri, şöhratparazlary, harsydunyarleri rehimsiz pas eden sahyrdyr. Magtymguly edebiyaty halk kopculigine has yakynlasdyryar. Ol edebiyatyn dili, tematikasy jahitden goniden-goni halkyn jummusine aralasyar, onun zeruriyetliklerinden ugur alyar. Magtymgulynyn ömri-döredijiligi Turkmen halkynyň beýik şahyr ogly Magtymguly Pyragy gökleň türkmenlerindendir. Ol takmynan, 1733-nji ýylda Gürgen derýasynyň boýunda, Hajygowşan diyen yerde eneden dogulýar. Ol omrunin kopisini Etrek, Gürgen, Garrygala sebitlerinde geçiripdir. Sahyr "Alem belgilidir" diyen sygrynda Ýaz geler, wagt-da gidre, gaflata cykmys gozlerim. Acayyn diysem acylmaz, ne agyr uykulydyr; Bilmeyin soranlara aydyn, bu garyb adymyz: Asly-gerkez, yurdy-Etrek, ady-Magtymgulydyr diyip, oz adyny we niredendigini, kimlerdendigini aydyar.
Magtymguly Pyragy baslangyc terbiyani kakasy Döwletmämmet Azadydan alyar. Ol bu barada: "Ylym owreden ussat-kyblam pederdir" - diyip yazyar. Magtymguly ilki oba mekdebinde okayar. Onun ilkinji mugallymyna Nyyazsalyh diyer ekenler. Magtymguly oran zehinli we yiti akylly bolupdyr. Ol durli kitaplary cakdan- asa kop we irginsiz okapdyr. Magtymguly yas wagty kakasyndan, ejesinden we obanyn garry adamlaryndan kop-kop halk rowalary, gosgy-gazallary, erteki we nakyllary ohwes bilen dinleyar eken. Ol kakasy Dowletmammet Azadynyň döreden eserleriniň köpusini ýatdan owrenipdir.
Magtymgulynyn zehinliligine, okuwa howesliligine goz yetiren Dowletmammet onun ylymly adam bolup yetismeginin aladasyny edipdir. XVIII-nji asyrda Etrek, Ahal, Mary sebilerinde guycli medreseler bolmandyr. Sonun ucin hem Dowletmammet Azadyny oz oglyny ilki Halajyn Gyzylayak obasynda yerlesyan, sol wagt guycli hasap edilen Idris babanyn medresesinde okuwa iberyar. Magtymguly bu medresede birnace wagt okayar. Sonra ol Buhara gidyar, Buharada Gogeldas atly medresa okuwa gidyar we onda iki yyl okayar. Sahyr sol medresede ders beryan siriýaly turkmen Nury Kazym ibn Bahr bilen hem tanyşýar we onuň bilen doslaşýar. Emma medresedäki talyplaryň tertip-duzguniniň bozuklygy Magtymgulynyn bu medresani taslamagyna sebap bolyar.
Magtymguly esasy bilimi Hywadaky «Sirgazy» medresesinde alyar. Ol «Sirgazy» medresesinde uc yyl okayar. Medresede berilyan dersleryn dasynda hem Gundogaryn gornukli sahyrlary: Nyzamynyn, Nesiminin, Fizulynyn, Nowayynyn we basgalaryn eserlerini irginsiz okayar. Ol medresede okayanlaryn arasynda ozuni derrew tanadyp, zehinli talyplaryn hataryna gosulyar. Okuwyn ilkinji yylynda Magtymguly talyplaryn halypasy bolyar. Sonky yylda bolsa, mugallym ozi yok wagty ders gecirmegi-de Magtymgula ynanyar ekeni. Magtymguly oz dowrunin in bilimli we dusunjeli adamy bolup yetisipdir.
Magtymguly Pyragy XVIII-nji asyrda ýaşan, türkmen klassyky edebiýatynyň kämilleşmegine örän uly goşant goşan, türkmen edebi dilini ösdürmekde uly işler bitiren şahyrdyr.
Türkmen halkynyň beýik şahyry Magtymguly Pyragy, takmynan 1733-nji ýylda Gürgen derýasynyň boýunda Hajygowşan diýen ýerde eneden dogulýar. Ol ömrüniň köpüsini Etrek, Gürgen, Garrygala sebit-rinde geçiripdir. Şahyr "Äleme belgilidir" diýen şygrynda:
Bilmeýän soranlara aýdyň bu garyp adymyz, Asly-gerkez, ýurdy-Etrek, ady-Magtymguludyr
diýip, öz adyny, niredendigini, kimlerdendigini aýdýar. Magtymguly başlangyç terbiýäni öz kakasyndan alýar.
|